tijdgeest

Verlichting, 18de-eeuwse wijsgerige stroming die de rede en de natuur centraal stelde tegenover dogma en overlevering; met behulp van het gezonde verstand, de rede, trachtte men alle vraagstukken op te lossen, vooral die aangaande de fysische wereld, die wel als een goedlopend radarwerk door God was ingesteld, maar verder aan de mens werd overgelaten: een deïstische opvatting; men had groot vertrouwen in eigen onderzoek en wantrouwde historisch gezag; de Verlichting heeft door haar sociale inslag veel bijgedragen tot de ontwikkeling van de leer van de rechten van de mens; deze geestesbeweging, ontstaan in Engeland bij denkers als Hobbes, Locke, Hume en Toland, werd door Voltaire in Frankrijk bekend: Diderot, Montesquieu, d'Holbach en de La Mettrie; verder vooral in Duitsland: Leibniz, Lessing en Wolff.

1745: Slag bij Fontenoy. Een gecombineerd Nederlands, Brits en Oostenrijks leger met een sterkte van 53.000 man lijdt een nederlaag tegen de Fransen. De geallieerde troepen onder commando van de hertog van Cumberland slagen er niet in het Franse beleg van Doornik te doorbreken. Maurits van Saksen, de beste Franse veldheer van het moment, bewijst zijn superioriteit door met groot gemak het geallieerde leger te verslaan en Doornik in te nemen. Alle barrièresteden van de Republiek in de Zuidelijke Nederlanden vallen in Franse handen.

1747: Val van Bergen op Zoom. Na een beleg van twee maanden valt de vesting Bergen op Zoom in Franse handen. Eerder in het jaar hadden de Fransen al Staats-(Zeeuws-)Vlaanderen bezet. Op 12 juli waren zij onder aanvoering van generaal U.F.W. graaf von Löwenthal voor Bergen op Zoom verschenen. De snelle val van de vesting illustreert de slechte staat waarin het Staatse leger en de fortificatiën verkeren. Bergen op Zoom is verdedigd door de 86-jarige I.K. baron Cronström, die tegen deze taak niet opgewassen is gebleken. De Staten-Generaal trekken nu meer geld uit voor de oorlogvoering, maar al snel wint de overtuiging terrein dat men beter vrede kan sluiten met de Fransen om verdere schade te voorkomen.

1748: Vrede van Aken. De Fransen ontruimen de Zuidelijke Nederlanden, die weer terugkeren onder Oostenrijks bestuur. De Republiek mag opnieuw garnizoenen leggen in de door de Fransen inmiddels geheel ontmantelde barrièresteden. De povere verrichtingen op het slagveld en de vredesvoorwaarden maken duidelijk dat de Republiek in de Europese politiek niet meer meetelt.